مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول (کتاب)

مَطالِبُ السَؤول فی مَناقِب آلِ الرَّسول(ص) کتابی به زبان عربی تألیف محمد بن طلحه شافعی (۵۸۲ - ۶۵۲ق) با موضوع شرح حال دوازده امام است. این کتاب به تعداد امامان شیعه، مشتمل بر ۱۲ باب است و ابواب آن از امیرالمؤمنین(ع) آغاز و به امام مهدی(عج) خاتمه می‌یابد. مؤلف در این کتاب، روند یکسانی در باب هر امام پیش گرفته و اطلاعاتی درباره آن حضرات مانند ولادت، وفات، ویژگی‌ها، فرزندان و مدت عمر او را ذکر می‌کند.

درباره مؤلف

کمال‌الدین، ابوسالم محمد بن طلحة بن حسن قرشی شافعی مفتی دمشق و خطیب آنجا بود. او در یکی از روستاهای نَصیبین -از شهرهای شمال عراق- متولد شد و برای شنیدن حدیث به نیشابور سفر کرد و بعدها در حلب و دمشق به بیان حدیث پرداخت. در فقه و اصول سرآمد بود و به علوم غریبه، دانش جفر و علم حروف تسلط داشت. شرح ‌حال‌نویسان، به زندگی زاهدانه وی اشاره کرده و نوشته‌اند با این که در دمشق به وزارت رسید، اما پس از ۲روز آن منصب را ترک کرد و زاهدانه به زندگی خویش ادامه داد. او مذهب شافعی داشت.

انگیزه نگارش

ابن طلحه شافعی انگیزه خویش در نگارش کتاب را چنین بیان کرده که در زمان جوانی کتابی در فضائل دوازده امام با عنوان «زُبدَةُ المَقال فی فَضائلِ الآل‌» نوشته که این کتاب انیس و مونس وی بوده و آن را در حالات مختلف مطالعه می‌کرده است. کتاب یاد شده در حوادث ایام مفقود شد. در همین ایام یکی از صالحان، که امام علی(ع) را در رویا دیده و از آن حضرت پرسش‌هایی کرده بود به کمال الدین ابن طلحه مراجعه کرده و اظهار داشت که امام علی(ع)، توضیح و شرح پاسخ‌ها را به وی [ابن طلحه] حواله داده است. کمال الدین مشکل آن مرد را حل نمود و پس از آن برای ادای حق امام این کتاب را نوشت.

ساختار

ساختار ارائه اطلاعات برای هر امام یکسان است و هر باب در ۱۲فصل عرضه شده است که موضوعاتی مانند ولادت، نسب، علم، کرامات، عبادت و دیگر ویژگی‌ها، سخنان، فرزندان، مدت عمر و... از جمله فصول هر باب است. برای سه امام اول که اطلاعات کافی و فراوان در دست بوده فصل بندی‌ها به صورت کامل است، اما برای ائمه بعدی که حجم اطلاعات اندک بوده مؤلف نیاز به فصل بندی ندیده است.

روش تألیف

مؤلف در ارائه مباحث ابتدا به بحث واژه‌شناسی می‌پردازد و ماهیت واژه مورد نظر و موارد استعمال آن را به خوبی بیان می‌کند مانند واژه شجاعت، کرامت، مولی، عترت، اخوت، منزلت و موارد دیگر) و بعد به تحلیل آن پرداخته و مصادیق آن واژه را در زندگی امام مورد نظر جستجو می‌کند. استفاده از بیان و اسلوب ادبی نیز از جمله ویژگی‌های کتاب است که نویسنده موارد اظهارنظر خود را با واژه‌های ادبی می‌آراید.
محل نگارش کتاب شهر حلب است که کمال الدین بن طلحه در اواخر زندگی خویش این کتاب را نوشته و در سال ۶۵۰ آن را به پایان برده است.

ویژگی‌های کتاب

وی در نگارش و جمع‌آوری مطالب کتاب، راه اعتدال را پیش گرفته و هر مطلبی را نقل ننموده؛ به ویژه در نقل فضائل امامان، این شیوه اعتدالی مشهود است. فضائل نقل شده در این کتاب برای ائمه به گونه‌ای نیست که از ایشان چهر ه‌های فرابشری بسازد. همچنین از پی گیری معجزات و کرامات در زندگی ایشان در این کتاب خبری نیست، هر چند در مورد ائمه بعد از امام حسین(ع) به این جنبه توجه بیشتری شده است. نویسنده پیش از شرح حال دوازده امام، احادیث و آیاتی را درباره‌شان و منزلت حضرت فاطمه(س) آورده است.

منابع کتاب

نویسنده در این کتاب بیشتر از مجموعه‌های حدیثی اهل سنت بهره برده و کمتر از منابع شرح حال و تاریخ استفاده کرده است. ضمن آن که از منابع شیعی نیز به ندرت استفاده کرده است و تنها در بیان یکی از کرامات امام علی(ع)، از ابن شهر آشوب مطلبی را نقل می‌کند. بیشترین تکیه نویسنده بر کتاب صحیح ترمذی، حلیة الاولیاء و صفة الصفوة ابن جوزی است.

نُسَخ، تلخیص و چاپ

سید عبدالعزیز طباطبایی در کتاب اهل البیت فی المکتبة العربیة ۲۱ نسخه خطی را ذکر می‌کند.
یکی از دانشمندان قرن هشتم، به نام احمد بن عبد الرحیم این کتاب را مختصر کرده است. چاپ‌های کتاب بدین صورت است:

• چاپ سنگی تهران با دستور فرهاد میرزا در سال ۱۲۸۵ق.
• چاپ سنگی در لکنهو به سال ۱۳۰۲ق.
• چاپ در نجف اشرف در سال ۱۳۷۱ق.
  

این کتاب با تحقیق ماجد ابن احمد العطیة توسط انتشارات البلاغ در بیروت منتشر شده است.

پیوند به بیرون

پانویس

منابع

• شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السئول فی مناقب آل الرسول، بیروت، دارالبلاغ، ۱۴۱۹ق.
• طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت فی المکتبة العربیة، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
• داداش‌نژاد، منصور، سیمای دوازده امام در میراث مکتوب اهل‎ سنت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۵ش.